Alzheimer Hastalığı’ nı tip 3 diyabet olarak adlandıranların haklı olduğunu gösteren deliller her geçen gün artıyor.
Bir taraftan amiloid plaklara yönelik ilaçların hiçbirinin işe yaramaması, diğer taraftan sağlıklı hayat tarzının Alzheimer riskini azaltması, diyabet tedavisinde kullanılan ilaçların bilişsel bozukluklar üzerine etkilerinin gösterilmesi bu görüşü destekliyor.
Alzheimer’ li ve bunamalı hastaların beyin taramalarında glukoz metabolizmasının azalmış olduğunu gösteren bölgeler, glukoz hipometabolizmasının bir biyo-belirteç olmanın ötesinde bunama patolojisinde anahtar olabileceğini düşündürüyor.
Diyabetli hastalarda Alzheimer ve diğer bunama formlarının görülme riskinin yüksek olduğunu ortaya koyan birçok gözleme dayalı araştırma mevcuttur ama bunun mekanizması bilinmemektedir.
Sebep beynin insülin direnci olabilir
Beyindeki insülin direncinin Alzheimer patolojisinde rolü olabileceğini ortaya koyan deliller bazı bilim adamları tarafından Alzheimer’ in beyine özgü bir tip 3 diyabet hastalığı olabileceği düşüncesini doğurmuştur.
Diyabet ateroskleroz gibi damar disfonkisyonlarına katkıda bulunarak felç riskini artırabilir; felcin bazı bunama formlarında rolü olabilir.
Bununla beraber beyin otopsi çalışmalarının çoğunda Alzheimer’ de görülen amiloit plak ve nöro-fibriler yumaklar (tangles) diyabetlilerde diyabeti olmayanlardan daha fazla değildir.
Bunamayı, obezite ve diyabet tedavisi gibi metabolik hastalıkların kullanılan ilaçlarla ve hayat tarzı değişiklikleriyle önlemeyi inceleyen birçok çalışma vardır.
Amiloit plâklarını hedef alan ilaç çalışmalarından bir netice alınamamış olması da “amiloit hipotezinin” doğru olmayabileceğini düşündürmektedir.
Diyabet ilaçları kullananlarda beyin omurilik sıvısında tau seviyeleri ilaç kullanmayan diyabetlilere göre daha düşük bulunmuştur.
Diyabet tedavisi Alzheimer riskini azaltabilir
Diyabet ve prediyabet beyni, bazı ilaç tedavisi ile düzelebilen birçok yollarla etkileyebilirler.
En azından diyabet, beyni Alzheimer veya nörodejenerasyon gibi yaşlanmanın getirdiği hastalıklara daha duyarlı hale getirebilirler.
Bu yollardan biri de uykudur. Uyku bozuklukları diyabetlilerde sık görüldüğü gibi uyku kalitesizliği de Alzheimer riskini azaltır ve bunun tersi de doğrudur: Plak ve yumak gelişimi de uykuyu olumsuz etkiler.
Alzheimer’ li farelerde yüksek veya düşük glukoz seviyelerinin uylu süresini kısalttığı, bu etkinin daha fazla beta-amiloid veya tau patolojisi olan farelerde daha fazla olduğu belirlenmiştir.
Uyku bozukluğu ve Alzheimer patolojisi arasındaki münasebet beyin için birbirine ilave olan veya sinerjistik bir spiral gibi tanımlanabilir.
Bütün yollar metabolizmaya çıkıyor
Beyin enerji metabolizmasındaki farklılıklar nadir APOE2 varyantının Alzheimer’ e karşı koruyucu olduğunu ama neden diğer varyant APOE4’ ün bunama riskini artırdığını açıklayabilir.
Fare deneylerinde APOE2 beyin glukoz metabolizmasını arttırırken APOE4 aksi tesir gösterir.
Glukozun enerjiye dönüşümünde ilk adım olan glikolizin APOE2 farelerin beyninde APOE4 farelere göre daha güçlü olduğu gösterilmiştir.
Buna göre, APOE2 fareler yaşlandıkça glikolizde önemli rolü olan heksokinaz enzimini daha fazla üretirler ve böylece de glukozdan daha etkili enerji üretimi sağlanır.
APOE4 farelerde ise heksokinaz enzimi yaşlandıkça azalır.
Bu da bize geç başlangıçlı Alzheimer hastalığının APOE4 ile bağlantısını izah eder.
Bu eksiklikler enerjiye aç beyin hücrelerini aç bırakabilir ve potansiyel olarak bilişsel bozukluklara katkıda bulunabilir.
Glukozun Alzheimer’ li beyinde nasıl taşındığı da önemlidir.
Farelerde yapılan yeni bir araştırmada bozulmuş glukoz transportu beyinde azalmış glukoz metabolizmasıyla ilişkilendirilmiştir
Daha önce de Alzheimer’ li hasta örneklerinde glukoz transport kusurları bulunmuştu.
Buna göre enflamasyonun Alzheimer’ de anahtar rolü olduğu ve glukoz transportunu bozabileceği düşünülmektedir.
Diyabet ilaçları deneniyor
Diyabet ilaçları Alzheimer’ lilerde ve yaşlanmayla ilgili diğer bilişsel bozukluklarda deneniyor ama bunlardan elde edilen sonuçlar birbirinden farklıdır.
Pioglitazone ile yapılan bir faz 3 çalışması ara sonuçlar ilacın bir faydası olmadığını gösterdiği için yarım bırakıldı ama insülin gibi beyin enerji metabolizması için temel olan ilaçlar daha iyi netice verebilir.
Buruna püskürtülen insülinin iki ayrı şekliyle yapılan araştırmada bir cihazla iyi cevap alınırken diğerinde fayda görülmedi.
Metforminin hafif bilişsel bozukluğu olanlarda olayın Alzheimer’ e gidişini engelleyip engelleyemeyeceği araştırılıyor
Metabolizmayı hızlandıran diyet ve egzersiz gibi hayat tarzı değişikliklerinin etkisi de araştırılıyor.
Modifiye ketojenik diyetin beyin-omurilik sıvısında Alzheimer biyo-belirteçlerini azalttığı, hipokampusta kan akımını düzelttiği ve insülin duyarlılığını düzelttiği gösterildi.
Gelelim neticeye
Kalp krizi ve felçlere yol açan aterosklerozun sebebinin kolesterol değil insülin direnci başta olmak üzere birçok faktörün tetiklediği kronik enflamasyon olduğunu artık çok iyi biliyoruz.
Alzheimer ve yaşlanmayla gelişen bilişsel bozukluklar ve bunamaların altında da kronik enflamasyon olduğuna inanıyorum.
Nasıl kalp krizi ve felçleri önlemenin esas yolu ilaçlar değil başta adam gibi beslenme olmak üzere sağlıklı hayat tarzı ise aynı durum beynin nöro-dejeneratif hastalıkları için de geçerli olmalıdır.