AŞI
İnsan ve hayvanlarda hastalık yapma yeteneğinde olan virüs, bakteri v.b. mikropların hastalık yapma karakterlerinden arındırılarak ya da bazı mikropların salgıladığı zehirlerin (toksinler) etkilerinin ortadan kaldırılarak, geliştirilen biyolojik maddelere aşı denir.
Aşı, insanları hastalıklardan ve onun kötü sonuçlarından koruyabilmek için sağlam ve risk altındaki kişilere uygulanır. Vücut bu şekli ile kendisine zarar vermeyen mikrop ya da toksinleri tanır ve onlara karşı bir savunma yöntemi geliştirir. Böylece gerçek mikropla karşılaşıldığında da bu yöntemle savaşır ve kişi hastalığa yakalanmaz. Bu kişi artık o hastalığa karşı bağışıklanmıştır. Bağışıklama, aşıyla önlenebilir hastalıkların ve ölümlerin önlenmesi açısından en önemli koruyucu toplum sağlığı müdahaleleri arasında yer almaktadır.
AŞININ TARİHÇESİ
Ülkemizde aşı uygulamalarına 1930’larda “Çiçek Aşısı” ile başlanmıştır. DSÖ, aşının çocuk sağlığına katkılarını göz önünde bulundurarak 1974 yılında “Genişletilmiş Bağışıklama Programı’nı (Expanded Programme on Immunization-EPI, GBP) başlatmıştır. Bu programda temel olarak 6 tane aşı ile korunabilir hastalık (difteri, boğmaca, tetanos, verem, polio ve kızamık) hedeflenmiştir. Türkiye’de “Genişletilmiş Bağışıklama Programı” (GBP) 1981 yılında başlamış, aşılama çalışmalarına 1985 yılındaki “Aşı Kampanyası” ile hız verilmiştir. Aşının kullanıldığı ilk yıllardan günümüze kadar çiçek hastalığı aşı ile eradike edilmiş (1977 yılında) ve çiçek aşısı da tüm dünya programlarından kaldırılmıştır.
Ülkemizde yürütülmekte olunan Genişletilmiş Bağışıklama Programı ile temel amaç; doğan her bebeğin aşı takvimine uygun olarak belirlenen hastalıklara karşı bağışıklık kazanmasını, aşısız veya eksik aşılı bebek ve çocukların da saptandığı anda aşılanmasını sağlamaktır. Bebek ve çocukların yanı sıra, doğurganlık çağı kadın ve gebe aşılamaları da yapılmaktadır. Bu amaç için üç farklı aşı takvimi belirlenmiştir.
Aşı uygulamalarının öncelikli hedefi ölüm ve sakatlığı önlemektir. Ülkemizde bebek ve çocuk ölümlerine baktığımızda TNSA (Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması) göre 1973 yılında bebek ölüm hızı (BÖH) binde 195, 1989- 1993’de binde 59, 1994-1998’de binde 47, 1999-2003 yılları arasında ise binde 29 olarak belirtilmektedir. Aynı dönemlere ait beş yaş altı çocuk ölüm hızı ise TNSA göre sırasıyla binde 69, 56 ve 37 olarak belirtilmektedir. Bu sayılara ulaşılmasında aşı uygulamalarının yanı sıra diğer çocuk sağlığı programları (ishalli hastalıklar, solunum yolu hastalıkları, vitamin, beslenme, emzirme, gibi) ve ülkenin genel kalkınmasının da etkisi vardır.
Ülkemizde kullanılan tüm aşılar Dünya Sağlık Örgütü, EMA, FDA gibi dünyaca kabul görmüş otoritelerce ya da TİTCK tarafından ruhsatlandırılmış, Dünya Sağlık Örgütü tarafından önerilen ve onaylanan GMP (İyi Üretim Prosedürleri) kurallarına uygun üretilmiş aşılardır. Üretilen her bir seri için gerek üretici, gerek üretilen ülke resmi makamlarınca ayrıntılı analiz ve testler yapılmaktadır. Satın alınan aşı ve anti-serumların zararsızlık ve etkinlik analizleri ve uygunluk testleri Sağlık Bakanlığımız bünyesinde Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu kontrolünde bulunan ulusal referans laboratuvarı İlaç Biyolojik ve Tıbbi
Ürünler Laboratuvarı tarafından deneyimli personel ve gelişmiş cihazlar ile yapılmaktadır. Uygulanan tüm aşı ve anti-serumlar analizlerden geçmiş ve güvenilirdir. Analizden geçmeyen aşılar iade edilmekte ve yerine başka bir seriden aşı istenmektedir.Aşılar üretici firmadan alınıp aşılanacak kişiye uygulanana kadar tüm sağlık kuruluşlarında soğuk zincir sistemi içerisinde uygun ısı aralığında korunmakta ve sistem ATS ile sürekli izlenmektedir.
AŞI TÜRLERİ
Aşıların hazırlanmasında kullanılan antijenlerin sınıflandırılmasına dayanılarak isimlendirilen pek çok aşı tipi vardır.
Canlı Aşılar; Canlı aşılar hastalığa neden olan virüsün ya da bakterinin laboratuar koşullarında zayıflatılmasıyla üretilir. BCG, OPA, KKK ve suçiçeği aşılarıdır
Ölü Aşılar; Ölü aşıların farklı türleri bulunmaktadır. Hepatit A aşısı ve inaktive polio aşısı bunun örnekleridir.
Alt birim aşıları; mikroorganizmanın tümünü değil yalnızca belli antijenik kısımlarını içerir. Alt birim aşılarını da subunit aşı ve toksoid aşı şeklinde iki temel gruba bölmek mümkündür. Ülkemizde kullanılan Hepatit B, pnömokok, Hib, aselüler boğmaca ve risk gruplarına önerilen meningokok ve grip aşıları subunit aşılarıdır. Toksoid aşı; Toksini olan mikroorganizmaların toksinlerinin yapısı değiştirilerek toksik özellikleri yok edilmiş, bağışıklık yanıtı oluşturacak özellikleri korunmuş halini içerirler. Difteri ve tetanoz aşıları toksoid aşılardır.
ERİŞKİNLERE YÖNELİK AŞI UYGULAMALARI
1. Mesleğe ve Temasa Bağlı riskler nedeniyle Aşılama
a) Sağlık Personeli aşılaması
b) Düzensiz göçmenlerle temasta bulunan kolluk kuvvetlerinde görevli personelin aşılaması
c) Risk grubu olan diğer mesleklerde aşılama
2. Altta Yatan Hastalık ve Diğer Riskler Nedeniyle Aşılama
3. 65 Yaş üstü Aşılama
4. Seyahat Sağlığı / Hac ve Umre Aşılama
5. Askerlik Dönemi Aşılaması
6. Doğurganlık Çağı Kadınlara Difteri – Tetanoz Aşılaması
7. Erişkin Difteri - Tetanoz Aşılaması
AŞILARIN YARARLARI
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından bağışıklama hizmetleri, aşıyla önlenebilir hastalıkların ve buna bağlı ölümlerin önlenmesi açısından en önemli ve en maliyet etkili toplum sağlığı müdahaleleri arasında kabul edilmektedir. Yapılan aşılama çalışmaları sonucunda aşı ile önlenebilir hastalık hızlarında ciddi düşüşler yaşanmıştır.
Etkin ve kapsayıcılığı yüksek aşılama çalışmalarımız sayesinde aşı ile önlenebilir hastalıklardan hepatit A-B, boğmaca, invaziv bakteriyel hastalıklardan pnömokok ve Hib’e bağlı gelişen menenjit, sepsis ve bakteriyemi, suçiçeği, kabakulak ve kızamıkçık vaka görülme sıklıkları oldukça azalmıştır.
AŞININ KORUYUCULUĞU
BİREYSEL KORUYUCULUK TOPLUMSAL KORUYUCULUK
KAYNAKLAR 1. https://asi.saglik.gov.tr/genel-bilgiler/34-a%C5%9F%C4%B1-nedir.html Erişim Tarihi:9.1.2019 2. //www.cshd.org.tr/uploads/pdf_CSH_308.pdf Erişim Tarihi:9.1.2019
3. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, “Genişletilmiş Bağışıklama Programı Genelgesi”, Genelge 2009/17. (2009)
4. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması, 2003. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Devlet Planlama Teşkilatı ve Avrupa Birliği, Ankara, Türkiye. 5. https://docplayer.biz.tr/63439886-Ulkemizde-asi-uygulamalari-genisletilmis-bagisiklama-programi.html Erişim Tarihi: 9.1.2019
Samsun Haber, Samsun Haberleri, Haber Samsun, Samsun, Haber, Son Dakika, Altinovagazete.com
