Sığırlarda Şap, Foot and Mouth Disease, FMD
Sığırlarda Şap Hastalığını Etiyolojisi;
Picornoviridae familyasından Aphthovirustür. Çift tırnaklarda görülen viral bir hastalıktır. Ülkemizde yöresel olarak değişsede dabak hastalığı ya da tabak hastalığı olarak da bilinmektedir.A, O, C, SAT1, SAT2, SAT3 ve ASYA1 serotipi ve çok sayıda antijenik olarak farklı altserotipi bulunmaktadır. Serotiplerde mutasyon yaygındır ve aralarında çapraz bağışıklık yoktur. Genel olarak en çok A ve O tipleri hastalık oluştumaktadır. Etken çevre şartlarına çok dayanıklı olduğu için karada 80 km denizde 250 kmyayılabilmektedir. Aerosol formda çok uzun süre canlı kalabilir. Virus 1 yıl kadar enfekte özelliğini yitirmez. Güneşışığında ve yaygın olan dezenfektanlardan sodyum hidroksit, %1-2 ‘lik formalin ve %4 ‘lük sodyum karbonat ile hızlıca yıkımlanır.
Şap Hastalığını Epidemiyolojisi;
şap hastalığı tüm dünyada görülmektedir. Bütün yaş grubu hayvanlarda gözükür. Şapın enfekte kaynağı enfekte ve latent hayvanların ekskresyon ve sekresyonlarıdır. Bulaşma kontamine yem ve suların alınmasıyla sindirim yolu ile, solunum yolu ile, ekskret ve sekretlerle direk temas ile olur. İnsanlar virusu ayakkabı, çizme, elibise hatta solunum sistemleri ile 24 saat kadar taşıyabilmektedirler. İyileşen sığırlar 2 hafta kadar virus saçmakta ve bazı barınaklarda 6 ay kadar virusu yaymaktadır. Klinik semptomlar ortaya çıkmadan sığırlarda 4 gün öncesinedn süt, idrar ve semenlerinde virus bulunmaktadır. Sütte virus bulunur ve pastörize sıcaklığında ölmeyip yaşayabilmektedir. Virus dondurulmuş ette yıllarca canlı kalmaktadır. Morbidite %100, ölüm oranı %2-20 ‘dir. İnkubasyon süresi 2-14 gün. Zoonotik özelliği bulunmaktadır.
Şap Hastalığının Semptomları;
- 40-41 derece ateş, değişken olarak yüksek ateş depresyon, iştahsızlık
- Akut olgularda ağrılı stomatitis ve ağızdan sicim tarzında salya
- Dudak şapırtısı ve çiğneme güçlüğü
- Seromuköz, hatta mukopurulent burun akıntısı
- Yanak mukoası, dil, dişeti, sert damak, dudak, merme, corona ve interdigital aralıkta, özellikle mem başlarında vezikül ve bullalar (0.5-10 cm çapında)
- Vezikül ve bullaların yırtılmasıyla erozyonlar
- Corona bölgesinde lezyonlar sonucu şiddetli topallık ve çoğu kez yerde yatma
- Şiddetli kilo kaybı, süt verimlerinde çok hızlı düşüş,
- Sıkça abort, mastit, pneumoni, ayak hastalıkları
- Buzağılarda myokarditis sonucu şiddetli dispne ve ölüm
Ayırıcı Tanı;
- Ağızda nekrotik ülserli lezyonların olmamasıyla ishalin şekillenmemesi ile Sığır Vebası ‘ndan
- Ağızda veziküler ve lezyonların gelişmesi, göz lezyonların olmaması ileCoryza Gangrenosa Bovum (CGB) ‘dan
- Ağızda nekrotik ülserli lezyonların olmamasıyla ishalin şekillenmesi ve morbiditenin yğksek seyretmesi ile Mucosal Disease ‘den
- Ağız lezyonları ve sistemik bulgular nedeniyle Bovine Herpes Mammilitis ‘den
- Aynı bölgede hastalığın atlarda görülmemesi ile Stomatitis Vezikularis ‘den
- ‘ yaşında büyüklerde olması, ağız dışında ayak ve meme başlarında lezyon şekillenmesi ile Bovine Papuller Stomatitis ‘den
Marazi Madde Alma ve Gönderme;
Şap hastalığının kesin teşhisi ve tip tayini için çift tırnaklı hasta hayvanlardan alınacak marazi maddeler en seri vasıta ile aşağıdaki esaslar dahilinde Şap Enstitüsüne gönderilir.
1. Marazi maddeler mümkün olduğu kadar antiseptik tatbik edilmemiş hasta sığırlardan alınır.
2. Marazi madde alınırken ve gönderilirken kullanılacak bütün alet ve malzemelerin steril olmasına dikkat edilmelidir
3. Marazi maddeler; Şap Enstitüsü Müdürlüğünce hazırlanmış ve içerisinde
iso-buffer solüsyonu bulunan şişelerle gönderilir.Temin edilmemesihalinde,
marazi maddeler serum fizyolojik solüsyonlu kablarla gönderilir. Marazi maddeler kaplara konulduktan sonra etiketlenip ağızları parafinlenir.
4. Tip tayini için gönderilecek materyal yeni şekillenmiş lezyonlu kısımlardan seçilir.
Bunlar tercih sırasına göre ;
* Dil, Damak, dudak, burun mukozası ve meme epiteli,
* Gecikmiş vakalarda ise tırnak arası epiteli
5. Gönderilecek vezikül sıvısı; dil, damak dudak, meme ve ayakta teşekkül eden patlamamış yeni veziküllerden steril şırınga ile çekilmiş olmalıdır.
6. Gönderilecek olan marazi maddeler bir (1) gramdan aşağı iki (2) cm2 den küçük olmamalıdır. Her hayvandan alınan marazi maddeler ayrı ayrı şişelere konulmalıdır.
7. Hastalığı geçirmiş ve herhangi bir lezyon görülmeyen hayvanlardan kan serumu gönderilmelidir. Kan serumu gönderilirken şu hususlara dikkat edilmelidir.
* Kan almak için, hastalığı en az 7 gün önce geçirmiş hayvanlar seçilir.
* Kan steril şırınga ile steril tüpe alınır.
* 30-60 dk. İçinde kanda donma başlayınca tüpün etrafı steril ince bir telle çizilip bir gece oda derecesinde bekletilir.
* Elde edilen serum steril bir tüpe alınıp ağzı kapatılarak en seri şekilde gönderilir.
8. Hazırlanan marazi maddeler en seri vasıta ile Şap Enstitüsü Müdürlüğü
P.K. 714 06044 Ulus/ANKARA adresine gönderilir.
(Eskişehir Yolu 7.km. Tel;0312 287 36 00, fax; 287 36 06, http://vetkontrol.tarim.gov.tr/sap)
Şap Hastalığının Tedavisi;
[sociallocker]
- Lezyonların iyilemesini hızlandırmak ve komplikasyonları önlemek için büzüştürücü ve antiseptik solusyonların kullanılması
- Yumuşak gıdaların verilmesi
- Ayak banyoları ve yumuşak zemin
- NSAID ilaçların kullanılması
- Antiflojistik, rezorbtif ve rejenertif özelliği olan ilaçların kullanılması (Theranekron, Tarantula Cubensis)
- Sekonder enfeksiyonları engellemek için geniş spektrumlu antibiiyotikler (Oksitetrasiklin, Amoksasilin vb.)
Virusun girişinin, hayvanlarının enfekte olmasının ve enfekte hayvanlardan virusun yayılmasını önleyerek hastalığı kontröl altında tutabiliriz. Pazar ve mezbahaların kapatılması. Hayvan hareketlerinin sonlandırılması. 6aylıktan büyük tüm hayvanların bölgeye ait aşılarla aşılanması. Dezenfektanlardan sodyum hidroksit, %1-2 ‘lik formalin ve %4 ‘lük sodyum karbonatkullanarak kontrol alınmaya çalışılmalıdır. Buzağılar maternal antikorla 5 ay kadar korunur.[/sociallocker]
AŞININ UYGULANIŞI
* Şap aşıları kullanılıncaya kadar mutlaka +2°C ile + 8°C de muhafaza edilmelidir.
* Kullanılmadan önce iyice çalkalanarak homojen hale getirilmelidir,
* Aşılama deri altı yolla yapılmalı ve kas içine verilmemelidir.
AŞI DOZU
* Sığır – Manda : 3 ml
AŞILAMA SONRASI REAKSİYONLAR
Aşılama yerinde şişlik, hafif ateş. iştahsızlık ve süt veriminde azalma gibi
reaksiyonlarının yanında bütün aşılarda olduğu gibi hipersensitive reaksiyonları görülebilir
AŞININ SAKLANMASI VE NAKLİ
* Aşılar +2 °C ile +8 °C’de saklanmalı ve nakledilmelidir.
* Aşının raf ömrü etikette yazılıdır
UYARILAR
* Açılan aşı şişeleri 8 saat içerisinde steriliteye dikkat edilerek kullanılmalıdır.
* Aşı uygulamaları otomatik şırıngalar ile yapılmamalıdır.
* Açı şişeleri güneş ışığından korunmalıdır,
* Donan aşılar kullanılmamalıdır.
AŞILAMA PROGRAMI
* ilk aşılama 4 üncü ayını tamamlayanlara
* ikinci aşılama ilk aşılamadan 1 ay sonra
* Bundan sonraki aşılamalar ise 6 ayda bir yapılmalıdır.
AMBALAJ ŞEKLi
* Monovalan, bivalan ve trivalan olarak hazırlanır.
* Aşılar Poly Ethylen-Terephthalat (PET) şişelerde 60 ml hacminde kullanıma sunulmaktadır”
“2.TURVAC-OIL YAĞ ADJUVANTLI ŞAP AŞISI PROSPEKTÜSÜ
Yağ adjuvantlı şap aşıları; sığır şap hastalığına karşı hazırlanmış aşılardır. Bu aşılar, BHK21 hücre kültürlerinde üretilen şap aşı viruslarının BEİ ile inaktivasyon ve konsantrasyonunu takiben yağ adjuvantı (Montanide ISA-206) ile emülsifiye edilmesiyle hazırlanır.
AŞININ UYGULANIŞI
* Şap aşıları kullanılıncaya kadar mutlaka +2ºC ile +8ºC de muhafaza edilmelidir.
* Kullanılmadan önce hafifçe çalkalanarak homojen hale getirilmelidir.
(Bekletildiğinde aşı yüzeyinde bir yağ tabakası oluşması veya dipte bir miktar ayrışma normaldir)
* Aşılama derin kas içi veya deri altı (boyuna veya gerdana) yolla yapılır. Kas içi uygulamaların 3-4 cm uzunluğunda iğneler ile M. semitendinosus, M. semimembranosus ve M.gluteus’a yapılması önerilir.
AŞI DOZU
* Sığır-Manda: 2 ml
AŞILAMA SONRASI REAKSİYONLAR
* Aşılama yerinde şişlik, hafif ateş, iştahsızlık ve süt veriminde azalma gibi reaksiyonlarının yanında bütün aşılarda olduğu gibi hipersensitivite reaksiyonları görülebilir.
* Aşılama ekipleri antikolinerjik ilaçlar, solunum ve dolaşım analeptikleri ve antihistaminik ilaçları yanında bulundurmalı ve aşılama mahallini hemen terk etmemelidir.(minimum 15 dakika)
AŞININ SAKLANMASI VE NAKLİ
* Aşılar +2ºC ile+8ºC de saklanmalı ve muhafaza edilmelidir.
* Aşının raf ömrü etikette yazılıdır.
UYARILAR
* Aşılar sağlıklı hayvana asepsi kurallarına dikkat edilerek uygulanmalıdır.
* Aşılar gebe hayvanlarda güvenle (uygun zaptı rapt ve stres faktörlerinden kaçınmak şartıyla) kullanılabilir
* Açılan aşı şişeleri 8 saat içerisinde steriliteye dikkat edilerek kullanılmalıdır.
* Aşı uygulamaları otomatik şırıngalar ile yapılmamalıdır.
* Aşı şişeleri güneş ışığından korunmalıdır.
AŞILAMA PROGRAMI
* İlk aşılama 4 üncü ayını tamamlayanlara
* İkinci aşılama ilk aşılamadan 1 ay sonra
* Bundan sonraki aşılamalar ise 6 ayda bir yapılmalıdır.
AMBALAJ ŞEKLİ
* Monovalan, bivalan ve trivalan olarak hazırlanır.
* Aşılar Poly Ethylene-Terephthalat (PET) şişelerde 60 ml hacminde kullanıma sunulmaktadır.”
3285 sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunun 4.maddesi gereği, şap hastalığı ihbari mecburi bir hastalıktır. 3285 sayılı Hayvan sağlığı ve Zabıtası Kanununu ile Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Yönetmeliğinin Genel hükümleri dışında Şap hastalığına ait HSZ Yönetmelikteki spesifik bölüm (konuyla ilgili diğer mevzuat bilgileri
http://www.kkgm.gov.tr/Mevzuat/MevList.htm adresinde yer almaktadır.)
Şap Hastalığı
Madde 108– Şap hastalığı çıktığında hayvan sağlık zabıtası komisyonu toplanır;
“Yönetmeliğin Birinci Kısmının Dördüncü Bölümündeki” hastalık çıkışında alınacak genel tedbirleri ve hastalığın durumuna göre aşağıdaki özel tedbirleri kararlaştırır.
a) Şap hastalığı çıkan yer ile su ve meraları müşterek olan köyler karantina altına alınır.
Geçit noktalarına hastalığın adı yazılı levhalar asılır. Hastalık aynı zamanda birkaç köyde veya mahalde çıkmış ise hepsini içine alan genel bir kordon konur.
b) Şap hastalığının tipini tespit için usulüne göre alınan hastalıklı numune derhal Şap Enstitüsüne gönderilir. Şap Enstitüsü hastalığın tipini belirler ve gerekli aşıyı il veya ilçe müdürlügüne gönderir. Hastalık mikrobunun durumu dikkate alınarak, hasta ve hastalıktan şüpheli hayvanlar dışındakiler aşılanır.
c) Şap hastalığı çıkan yerdeki hayvan park, pazar ve panayırı kordon sahası içinde ise çift tırnaklı hayvanlara kapatılır. Hastalık yayılma özelliği gösteriyorsa il hayvan sağlık zabıtası komisyonu kararıyla ildeki bütün hayvan pazar ve panayırları çift tırnaklı hayvanlara kapatıldığı gibi çift tırnaklı hayvanlarla yapılan sevkiyat ve nakliyat yasaklanır.
d) Hastalık bir köyde, mahalde veya ahırda çıktığında, buraların dışında bulunan yerlerdeki hayvanlara bulaşması mümkün değilse buralarda sınırlı karantina konur. Hastaların, hastalıktan ve bulaşmadan şüphelilerin hastalık tamamen sönünceye kadar dışarıyla teması önlenir.
e) Karantina altına alınan yerden çift tırnaklı hayvanlar ile ot saman gibi hayvan yemlerinin ve hayvan maddelerinden tırnak, boynuz ve derinin çıkarılması yasaktır. Sütün kaynatıldıktan sonra çıkarılmasına izin verilir.
f) Karantinaya alınan yerlerden transit olarak geçirilecek hayvanlar kapalı vasıtalarla nakledilirler. Hayvanlar karantina bölgesini geçinceye kadar su ve yem vermek için vasıtalardan indirilmez. İndirilenler derhal 15 gün karantinaya alınır.
g) Hastalar, hastalıktan ve bulaşmadan şüpheliler sahibinin isteği halinde kapalı vasıta ile kesilmek için en yakın mezbahaya gönderilir. Et ve derileri hakkında bu Yönetmelik hükümleri uygulanır.
h) Karantina bölgesindeki hastalıksız hayvanların kesilmek için kapalı vasıtalarla mezbahaya sevkine müsaade edilir. Ancak deri, boynuz ve tırnakları dezenfekte edildikten sonra serbest bırakılır. Hükümet veteriner hekimi gerekli kontrolleri yapmakla yükümlüdür.
i) Şap hastalığının bulunduğu yerdeki tek tırnaklı hayvanların karantina bölgesi dışına çıkarılmasına tırnakları dezenfekte edildikten sonra müsaade edilir.
j) Şap hastalığını takiple görevlendirilen hükümet veteriner hekimi hastalık tamamen sönünceye kadar hastalıklı bölgeyi devamlı kontrol eder. Hayvan sahiplerine hastalık hakkında bilgi verir. Hastaların tedavisi için mümkünse ilaç yardımı yapar; ilacı nasıl kullanacaklarını öğretir.
k) Şap hastalığı sebebi ile konulan karantina son hastanın iyileşmesinden veya ölümünden 15 gün sonra hükümet veteriner hekiminin kontrolünde yapılan dezenfeksiyonla kaldırılır.
l) Bakanlıkça her yıl tespit ve ilan edilen mücadele bölgelerinde hastalığın varlığı ve tipi tespit edilen hayvanlar tazminatlı olarak öldürülür veya kestirilir. Hastalıktan ölen veya öldürülen hayvanlar iki metre derinliğindeki çukurlara üzerlerine sönmemiş kireç dökülerek gömülür. Mümkün olmadığı hallerde tamamen yakılarak imha edilir. (Değişik: 5/6/1995- 95/6966 K.)
m) Şap hastalığı ile mücadele için alınacak diğer karar ve tedbirler ile Bakanlıkça her yıl tespit ve ilan edilen mücadele bölgelerindeki uygulama esasları Bakanlıkça belirlenir.
