İngiltere’ de yapılan ve henüz hakemli bir dergide yayınlanmayan araştırmada dekzametazon (kortizon) isimli ilacın ağır KOVİD hastalarının hayatta kalma sürelerini uzatabileceği gösterildi (1).
Araştırma BBC tarafından “KOVİD’ de ilk hayat kurtaran ilaç” başlığıyla haber yapıldı (2).
Randomize kontrollü metotla yapılan araştırmada rastgele seçilen 2.104 hastaya dekzametazon, kontrol grubundaki 4.321 hastaya ise sadece mutad bakım uygulandı.
İlaç hap olarak veya damar içine zerk edilmek suretiyle verildi.
Bu ilaç sayesinde ölüm oranlarının solunum cihazı ihtiyacı olan hastalarda yüzde 35, oksijen desteği ihtiyacı olanlarda ise yüzde 20 daha az olduğu, hafif vakalarda faydası olmadığı tespit edildi.
Araştırmacılar, senelerdir birçok hastalığın tedavisinde kullanılan ve ucuz bir ilaç olan dekzametazonun KOVİD’ in standart tedavisinde yer alması gerektiğini vurguluyorlar.
RECOVERY araştırması
Bu neticeler, Birleşik Krallık’ ta 11 binden fazla hasta üzerinde yürütülen RECOVERY adıyla bilinen ve birçok tedavinin incelendiği araştırmadan elde edildi (3).
RECOVERY’ de denenmekte olan ilaçlar:
-AİDS ilaçları olan lopinavir-ritonavir
-Azitromisin (antibiyotik)
-Dekzametazon
-Tocilizumab (anti-enflamatuar)
-KOVİD geçiren hastalardan elde edilen antikorlar (plazma tedavisi)
Bu araştırmada hidroksiklorokinin koronavirüslere karşı bir tesiri olmadığı ortaya çıkmış ve bu gruba yeni hasta alınması durdurulmuştu.
Diğer ilaçlarla halen devam etmekte olan bu araştırma Birleşik Krallık ve içlerinde Bill ve Melinda Gates Vakfı’ nın da bulunduğu bazı kurumlar tarafından da destekleniyor.
KOVİD’ de denenmeyen ilaç kalmadı
KOVİD’ de denenen sayısız ilaç olmakla beraber bugüne kadar hiçbiri onaylanmadı (4).
Bunlar içinde sitokin fırtınasına karşı kullanılan ve genel olarak “immünsüpresif ilaçlar” (bağışıklığı baskılayan) olarak bilinenler de var.
KOVİD’ de bağışıklık sisteminin virüsle mücadelesi sırasında ortaya çıkan enflamasyon aşırıya kaçmadığında virüsün atılması için çok faydalı olmakla beraber bu cevabın gereğinden fazla olması (sitokin fırtınası) vücuda aksine zarar veriyor.
KOVİD’ de ölüme giden ARDS, akciğer hasarı ve çoklu organ yetersizliğinin de sebebi olan sitokin fırtınasına karşı denenen ilaçlar arasında anakinra, tocilizumab, JAK inhibitörleri, tacrolimus, mycophenolate, kortizon… var ama hiçbirinden de yeterli fayda sağlanamadı.
Kortizon ağır KOVİD’ de faydalı olabilir
Kortizondan da ağır KOVİD’ de vücudun zararına olan ağır enflamasyonu baskılaması, akciğer sertleşmesini (fibrozis) önlemesi ve dirençli şokta görülen böbreküstü bezi yetersizliğini telafi etmesi beklenmekle beraber bunu karşılayacak yeterli bilimsel delil yoktur.
Kılavuzlarda ARDS tablosundaki KOVİD vakaları için kortizon tavsiye edilmekle beraber ARDS olmayan hastalarda bağışıklığı modüle etmek için uygun bulunmamaktadır (5).
Kortizonun akut akciğer hasarı (ALI) ve ARDS olan hastalarda hayatta kalma süresini uzattığı, solunum cihazı ihtiyacı ve yoğun bakımda kalma süresini azalttığı gösterilmiştir (6).
ARDS tablosunda erken dönemde düşük dozda kısa süreli kortizon tedavisinin belirtilerin süresini ve oksijen ihtiyacını azalttığı da bildirilmiştir (7).
Buna karşılık, etkeni bir koronavirüs olan MERS’ li hastalarda yapılan araştırmada kortizonun ölüm oranına bir etkisi olmadığı gibi virüsün vücuttan atılmasını geciktirebileceği ortaya çıkmıştı (8).
Kortizon zararlı da olabilir
Kortizonun ve bağışıklığı baskılayıcı tesirleri olan diğer ilaçların virüsün vücuttan yeteri kadar temizlenmemiş olduğu durumlarda hastalığı daha da ağırlaştırması mümkün olabilir.
Nitekim romatoid artrit, sedef, ülseratif kolit, Crohn türü immun-aracılı hastalıklarda kullanılan infliximab, adalimumab, ustekinumab gibi sitokin blokerlerinin KOVİD’ e yakalanma ve ağır hastalık risklerini artırmasından endişe edilmiş ama bunun doğru olmadığı gösterilmişti (9).
Gelelim neticeye
BİR: Kortizon yerinde kullanıldığı zaman bazı hastalarda “mucizeler” yaratan ama aynı zamanda da birçok insanın hayatını da karartan çok ciddi riskleri de olan bir ilaçtır.
İKİ: Bir araştırma hakkında, hakemli bir dergide yayınlanan makalesini okumadan sadece medyada yer alan bilgilere göre yorum yapılamaz ama habere göre bu çalışmanın randomize kontrollü metotla yapılmış olması dikkate değerdir.
ÜÇ: Bir makalenin yayınlanmış olmasıyla da iş bitmiyor. Lancet ve NEJM gibi itibarlı dergilerde yayınlanan KOVİD’ le alâkalı iki makalenin geri çekildiğini unutmamak lâzım (10).
DÖRT: Nazari olarak kortizon ağır KOVİD tablolarında hakikaten faydalı olabilir. Burada kortizonun zamanlaması, dozu ve kullanım süresinin çok önemli olduğunu düşünüyorum. Cevaplar kişiden kişiye de farklı olabileceği gibi kortizonun türünün de rolü olabilir.
BEŞ: Bu ilacın rastgele kullanılması hele de hastalığın başlangıcında verilmesi doğru değildir ama kortizonu başka sebeplerle kullanmakta olanlar tedavilerine aynı şekilde devam etmelidir.
ALTI: Dekzametazon gibi patent süresi dolmuş, ucuz bir ilaç şirketlerin işine gelmez. Araştırmayı itibarsızlaştırma çalışmalarının yakında ortaya çıkması kuvvetle muhtemeldir.
YEDİ: KOVİD’ de çok etkili olduğu söylenen sıtma ilaçlarıyla ilgili araştırmaların yayınlanmasını da dört gözle bekliyoruz. “Biz veriyoruz çok iyi sonuç alıyoruz” türü sözlerin bunu ispatlayan araştırmalar olmadıkça hiçbir bilimsel değeri yoktur.